Uticaj životinja na čovekovo blagostanje
Istraživanja potvrđuju da interakcija sa životinjama kod ljudi smanjuje stres i agresiju, pojačava empatiju, podstiče odgovornost za druge i doprinosi opštem mentalnom i fizičkom zdravlju i blagostanju. Terapija uz pomoć životinja primenjuje se sa ciljem da pomogne ljudima da se suoče sa najrazličitijim izazovima: poteškoćama prilikom učenja, post-traumatskim stresnim poremećajem, depresijom, strahovima, fobijama, anksioznošću, besom… U skladu sa tim, terapeutske životinje sve češće ulaze u: škole, bolnice, centre za dnevni boravak starijih osoba i dece, ali i ustanove za izvršenje krivičnih sankcija.
Fotografija 1. Azil za pse u Kazneno-popravnom zavodu u Sremskoj Mitrovici. Autor: Ana Batrićević. Fotografija je napravljena za potrebe istraživanja o primeni programa resocijalizacije osuđenih lica kroz rad sa psima i objavljena u monografiji Batrićević, A. (2019) Druga šansa: Rad osuđenika sa psima u KPZ Sremska Mitrovica. Beograd: Institut za kriminološka i sociološka istraživanja.
Program resocijalizacije osuđenih lica kroz rad sa psima
Program zasnovan na resocijalizaciji osuđenih lica kroz rad sa napuštenim psima primenjuje se u Kazneno popravnom zavodu u Sremskoj Mitrovici od 2017. godine. Osuđenici koji to žele i za koje stručni tim zavoda oceni da su za to podobni, mogu učestvovati u programu rada sa psima, tokom kojeg se staraju o napuštenim psima i stiču osnovna znanja o njihovoj dresuri. Na početku, program se primenjivao samo u poluotvorenom delu zavoda da bi sredinom 2019. godine, sedam pasa bilo smešteno u zatvoreni deo ovog kazneno-popravnog zavoda. U pitanju je deo zavoda sa maksimalnim obezbeđenjem, a samim tim i sa većim ograničenjima i intenzivnijim zatvorskim deprivacijama. U ovaj deo kazneno-popravnog zavoda smeštena su osuđena lica kojima su izrečene duže kazne lišenja slobode. Zbog toga, rad sa psima za njih ima poseban značaj i još više doprinosi da se na konstruktivan način suoče sa lišenjem slobode i deprivacijama koje je nužno prate.
Fotografija 2. Rad osuđenih lica sa psima u zatvorenom delu Kazneno-popravnog zavoda u Sremskoj Mitrovici. Autor: Ana Batrićević. Fotografija je napravljena za potrebe istraživanja o primeni programa resocijalizacije osuđenih lica kroz rad sa psima i objavljena u monografiji Batrićević, A. (2020) Sloboda u krugu. Beograd: Institut za kriminološka i sociološka istraživanja.
Azil za pse u Kazneno-popravnom zavodu u Sremskoj Mitrovici
Ono što program resocijalizacije osuđenih lica kroz rad sa psima u Kazneno-popravnom zavodu u Sremskoj Mitrovici čini posebnim jeste okolnost da su psi sa kojima osuđenici rade smešteni u azilu, koji se nalazi unutar zatvorskog kompleksa. Više od 200 pasa zbrinuto je u okviru ove ustanove za izvršenje krivičnih sankcija. Oni borave u prostoru koji je čist, topao i prilagođen njihovim potrebama, dostupna im je veterinarska nega, a osuđena lica ih hrane, čiste, kupaju, četkaju, ali i dresiraju, kako bi ih pripremili za udomljavanje. Naime, zaposleni u zavodu koji imaju posebna znanja i veštine potrebne za rad sa psima i dresiranje pasa, podučavaju osuđena lica kako da dresiraju pse. Na taj način, psi se dresiraju i uče osnovnim komandama, što povećava njihove izglede da pronađu novi dom.
Fotografija 3. Rad osuđenih lica sa psima u zatvorenom delu Kazneno-popravnog zavoda u Sremskoj Mitrovici. Autor: Ana Batrićević. Fotografija je napravljena za potrebe istraživanja o primeni programa resocijalizacije osuđenih lica kroz rad sa psima i objavljena u monografiji Batrićević, A. (2020) Sloboda u krugu. Beograd: Institut za kriminološka i sociološka istraživanja.
Efekti programa rada osuđenih lica sa psima
Već od samog početka primene programa resocijalizacije osuđenih lica kroz rad sa psima, pokazale su se njegova višestruko korisna i pozitivna dejstva. Pre svega, napušteni psi se sklanjanu sa ulice i smeštaju u azil, gde se sa njima postupa humano i u skladu sa osnovnim principima dobrobiti životinja. Nekada napušteni, ovi psi su sada zaštićeni i spremni za udomljavanje od strane svih zainteresovanih građana. Osim toga, učestvovanjem u programu rada sa psima, osuđenim licima se pruža prilika da steknu sertifikat o završenoj obuci za rad sa psima i zaposle se nakon izdržane kazne. Time se nastoji doprineti njihovnom vraćanju u redovne životne tokove i iznalaženju zakonitog izvora prihoda nakon izdržane kazne. Konačno, pozitivno dejstvo svakodnevne interakcije sa psima dovelo je i do brojnih pozitivnih promena u raspoloženju i međuljudskim odnosima u zavodu – kako između samih osuđenih lica, tako i između osuđenih lica, sa jedne strane, i zaposlenih u zavodu, sa druge.
Fotografija 4. Rad osuđenih lica sa psima u zatvorenom delu Kazneno-popravnog zavoda u Sremskoj Mitrovici. Autor: Ana Batrićević. Fotografija je napravljena za potrebe istraživanja o primeni programa resocijalizacije osuđenih lica kroz rad sa psima i objavljena u monografiji Batrićević, A. (2020) Sloboda u krugu. Beograd: Institut za kriminološka i sociološka istraživanja.
Rad sa psima kao podsticaj za lični razvoj
Kroz svakodnevnu interakciju sa životinjama, osuđena lica stiču prostor da a rade na sebi i da ponovo razviju osećaj empatije, odgovornosti i poverenja. To potvrđuju i njihove reči, kojima opisuju da ih provođenje slobodnog vremena sa životinjama ispunjava osećajem smirenosti, da im daje pozitivnu energiju, kao i da im pomaže da se na adekvatan način suoče sa neprijatnostima i konfliktnim situacijama. Osuđena lica koja rade sa psima ističu i to da im njihove porodice pružaju veliku podršku da istraju u ovakvoj vrsti angažovanja, te da su ponosni na njihov rad. Neki od njih odlučili su da udome pse sa kojima su radili tokom programa. U tom smislu, pozitivan primer predstavlja porodica jednog od osuđenih lica koja je usvojila psa iz azila dok je on još bio na izdržavanju kazne.
Fotografija 5. Rad osuđenih lica sa psima u zatvorenom delu Kazneno-popravnog zavoda u Sremskoj Mitrovici. Autor: Ana Batrićević. Fotografija je napravljena za potrebe istraživanja o primeni programa resocijalizacije osuđenih lica kroz rad sa psima i objavljena u monografiji Batrićević, A. (2020) Sloboda u krugu. Beograd: Institut za kriminološka i sociološka istraživanja.
Mogući efekti resocijalizacije kroz rad sa psima na smanjenje recidivizma
Iako je rano u ovom trenutku govoriti o efektima programa rada osuđenih lica sa psima na smanjenje recidivizma, odnosno ponovnog vršenja krivičnih dela, budući da je kratak period njegove primene, te da se mnogi od učesnika u programu još uvek nalaze na izdržavanju kazne, ono što se prema rečima osuđenih lica i zaposlenih u zavodu može primetiti jeste: pozitivna atmosfera, smirenost, smanjenje tenzije u svakodnevnoj komunikaciji kako između samih osuđenih lica, tako i između osuđenih lica i zaposlenih u zavodu… Sve to zahvaljujući prisustvu pasa i svakodnevnom radu sa njima, uzajamnoj ljubavi i saosećanju, koje interakcija sa životinjama budi kod svakog čoveka. Ipak, odgovor na pitanje da li je i u kolikoj meri ovaj program resocijalizacije osuđenih lica delotvoran u pogledu suzbijanja povrata zahteva sprovođenje dugoročnih i sveobuhvatnih istraživanja i praćenja statistika povrata i učestvovanja u ovom programu tokom narednih nekoliko godina, pa čak i decenija. Ono što je u ovom trenutku nesporno, jesu njegovi neposredni pozitivni efekti na osuđena lica, životinje i širu zajednicu, zbog čega se njegova primena inicira i planira i u drugim ustanovama za izvršenje krivičnih sankcija u Srbiji.
Fotografija 6. Rad osuđenih lica sa psima u zatvorenom delu Kazneno-popravnog zavoda u Sremskoj Mitrovici. Autor: Ana Batrićević. Fotografija je napravljena za potrebe istraživanja o primeni programa resocijalizacije osuđenih lica kroz rad sa psima i objavljena u monografiji Batrićević, A. (2020) Sloboda u krugu. Beograd: Institut za kriminološka i sociološka istraživanja.
Ana Batrićević